1. Motor Çeşitleri
1.1 Zamanlarına Göre
- Dört zamanlı motorlar
- İki zamanlı motorlar
1.2 Kullanılan Yakıtlara Göre
- Benzinli motorlar
- Dizel motorlar
- LPG motorlar
1.3 Yakıtın Yanma Yerine Göre
- İçten yanmalı motorlar
- Dıştan yanmalı motorlar
1.4 Yapım Özelliklerine Göre
- Sıra tipi
- Birbirlerinin karşılarına yatık (Düz, hafif eğik, boksör tipi)
- Sıra halinde bir açı ile birleştirilmiş (V tipi)
- Daire şeklinde (Yıldız tipi)
1.5 Silindir Sayılarına Göre
- Tek silindirli
- Çok silindirli
1.6 Soğutma Sistemlerine Göre
- Su soğutmalı
- Hava soğutmalı
2. Motorun Parçaları
- Silindir Bloğu: İçinde silindirlerin bulunduğu ve motor parçalarını üzerinde taşıyan ana parçadır.
- Silindir Kapağı: Silindir bloğu üzerini kapatan ve yanma odalarını meydana getiren kapaktır.
- Karter: Motor yağına depoluk görevi gören, silindir bloğunun altındaki parçadır.
- Supap Kapağı: Motor üzerindeki supap (külbütör) mekanizmasını dış etkilerden korur.
- Radyatör: Soğutma suyunun bulunduğu depo.
- Karbüratör: Benzin-hava karışımını sağlayan parça.
- Hava Filitresi: Silindirlere giren havayı temizler.
- Manifoldlar (emme-egzoz): Hava yakıt karışımını silindirlere, yanmış gazları dışarıya taşıyan borulardır.
- Yağ Filitresi: Motor yağı içindeki yabancı maddeleri temizler.
- Endüksiyon Bobini (Ateşleme): Aküden gelen akımı 15.000 – 25.000 volta yükselten parçadır.
- Buji: Benzin-hava karışımını tutuşturan parçadır.
- Konjektör (Regülatör): Şarj dinamosunun ürettiği elektriği doğru akıma çeviren ve 12 volt değerinde düzenleyen parçadır.
- Enjektör: Dizel motorlarda yakıt püskürten parçadır.
- Krank Mili: Pistonların bağlı olduğu, motorun çalışması sonucu elde edilen hareketin ve gücün motordan alınmasına yarayan mildir.
- Piston: Silindir içerisinde hareket eden ve hareketi krank miline iletmesine yardımcı olan parçadır.
- Piston (Biyel) Kolu: Pistonun doğrusal hareketini krank miline ileten parçadır.
- Yağ Pompası: Karterdeki yağı basınçla hareketli parçalara gönderir.
- Yakıt Pompası(benzin otomatiği): Yakıtı basınçla karbüratöre gönderen parça.
- Distribütör: Benzinli motorlarda ateşleme sırasına göre bujilere elektrik enerjisi gönderen parçadır.
- Marş Motoru: Motora ilk hareket veren parçadır. Elektrik enerjisini hareket enerjisine çevirir.
- Alternatör (Şarj Dinamosu): Araç için gerekli elektrik enerjisini üreten parçadır. Hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirir.
- Su Pompası (Devirdaim): Suyun silindir içindeki kanallarda dolaşmasını sağlar.
- Enjektör Pompası: Dizel motorlarda yakıtı basınçla enjektörlere gönderen parçadır.
- Enjektör: Yakıtı toz halinde (pülverize) silindire gönderen parça.
- Kam (Eksantrik) Mili: Krank milinden aldığı hareketle bazı motor sistemlerinin çalışmasını sağlayan parçadır.
- Supaplar: Yakıtın silindirlere alınmasını (emme), egzoz gazlarının silindirden atılmasını sağlayan parçadır (egzoz).
- Besleme Pompası: Dizel motorlarda mazotu enjektör pompasına ileten parçadır.
3. Dört Zamanlı Motorların Çalışma Sıralaması
- 1. Zaman : Emme
- 2. Zaman : Sıkıştırma
- 3. Zaman : Ateşleme (İş)
- 4. Zaman : Egzoz
3.1 Dört Zamanlı Benzinli Motorların Çalışma Prensipleri
- 1. Emme: Yakıt-hava karışımının silindire alınması.
- 2. Sıkıştırma: Silindire alınan havanın sıkıştırılması
- 3. Ateşleme: Sıkıştırılan yakıt-hava karışımının buji kıvılcımı yardımıyla yakılması.
- 4. Egzoz: Silindir içinde kalan artık gazların dışarıya atılması.
Dört zamanlı motorlarda pistonun silindir içerisinde dört hareketinden bir iş elde edilir.
- A.Ö.N. (Alt Ölü Nokta): Pistonun silindir içerisinde inebileceği en alt noktadır.
- Ü.Ö.N. (Üst Ölü Nokta): Pistonun silindir içerisinde çıkabileceği en üst noktadır.
Motorlar çalışma zamanlarına göre iki ve dört zamanlı olmak üzere ikiye ayrılırlar. Günümüzde motorlu araçlarda genelde 4 zamanlı motorlar kullanılmaktadır.
- Emme Zamanı : Piston Ü.Ö.N.’dan A.Ö.N.’ya hareket ederken emme subapı açılır ve silindir içerisine benzin hava karışımı dolar. Piston A. Ö. N.‘ya indiğinde emme zamanı biter.
- Sıkıştırma Zamanı : Pistonun Ü.Ö.N’ ya doğru hareket ederken her iki subap kapalıdır ve benzin hava karışımı sıkıştırılmaya başlar. Piston Ü.Ö.N.’ya geldiğinde Sıkıştırma işlemi biter.
- Ateşleme (İş) Zamanı : Sıkıştırma sonunda sıcaklılığı ve basıncı artmış olan karışım,buji kıvılcımıyla ateşlenir ve yanma başlar. Yanma sonunda piston hızla aşağıya itilir ve krank mili döndürülür. Piston A.Ö.N ‘ya indiğinde iş zamanı biter.
- Egzoz Zamanı : Piston Ü.Ö N. ‘ya çıkarken egzoz subabı açılır ve yanmış gazlar egzozdan dışarı atılır. Bu işlem piston Ü.Ö.N.’ya gelene kadar devam der. Bu dört zaman, düzenli olarak aynı şekilde devam eder ve çalışmasını sürdürür. Krank mili dört zamanın sonunda iki tam tur dönmüş olur.
3.2 Dört Zamanlı Dizel Motorların Çalışma Prensipleri
- 1. Emme: Silindire temiz havanın alınması.
- 2. Sıkıştırma: Silindire alınan havanın sıkıştırılması.
- 3. Ateşleme: Sıkıştırılan havanın üzerine yakıtın enjektörle püskürtülerek yanması.
- 4. Egzoz: Silindir içinde kalan artık gazların dışarıya atılması.
MOTORUN BELLİ BAŞLI PARÇALARI
Motorun parçaları içindeki ve dışındaki parçalar diye iki gurupta incelenebilir.İçindeki parçalar asıl görevi yapan parçalardır. Dışındaki parçalarda motorun parçasıdır fakat yardımcı parçalar olarak görev yaparlar.Tercih etmek gerektiğinde içindeki parçalar tercih edilir.
Motorun İçindeki Parçalar
Silindir (Motor) Bloğu
Motorun ana gövdesini oluşturur. Pistonlara ve krank miline yataklık yapar. İçerisinde silindirler, krank, mili, kam (eksantrik) mili, yağ pompası, dışarısında yakıt pompası, distribütör, yağ filtresi, şarj dinamosu, marş motoru gibi elemanlar bulunur. Motor kulakları vasıtasıyla şasiye bağlanır.Sıcak motora soğuk su,soğuk motora sıcak su konulduğunda silindir bloğu ve silindir kapağı çatlar.
Silindir Kapağı
Silindir bloğunun üzerini kapatır, yanma odalarını oluşturur. Üzerinde bujileri, emme ve egzoz subaplarını, enjektörleri taşır. yanma dolarının çevresinde su ve yağ kanalları vardır.
Karter
Silindir bloğunun alt tarafını kapatır. Motor yağına depoluk eder. Altında yağ boşaltma tapası vardır.
Subap (Külbütör) Kapağı
Subap mekanizmasını ve motoru toz, su ve pisliklerden korur . Motor yağı, üzerindeki yağ kapağından konulur.
Krank Mili
Pistonlardan gelen doğrusal hareketi dairesel harekete dönüştürür. Krank milinin en ucunda bir dişli ve kasnak bulunur. Dişli kam (eksantrik) miline hareket verir. Kasnak ise su pompası ile alternatöre hareket verir. 4 zaman krank milinin 2 devrinde , iki zaman ise krank milinin 1 devrinde gerçekleşir.
Piston
Silindir içerisindeki hareketlerinden dolayı zamanların meydana gelmesini sağlar. (Emme-sıkıştırma-ateşleme- egzoz)
Piston Kolu
Pistondan aldığı doğrusal hareketi krank miline iletir.
Segmanlar
Pistonlar üzerinde bulunur hareketli parçalar arasında sızdırmazlığı sağlar. Segmanlar veya silindir odası aşındığında motor yağ yakar ve egsozdan mavi duman çıkar.
Kam(Eksantrik) Mili
Hareketini krank milinden alır. 4 elemana hareket verir; Subaplara, distribütöre ,yağ pompasına, yakıt pompasına hareket verir.
Subaplar
Emme ve eksoz subapları olmak üzere iki çeşittir. Emme subapları dizel motorlarda sadece havanın, benzinli motorlarda ise benzin hava karışımının silindire girmesini sağlar. Egzoz subapları ise; yanmış gazların silindir dışına çıkmasını sağlar.Subap ayarı motorda yapılan tek ayardır.
Yağ Pompası
Karterdeki yağı alarak yağlanacak motor parçalarına pompalayan elemandır.
Contalar
Motorun Dışındaki Parçalar
Motorun dışındaki parçalar yardım eden sistemlerdir ve yardımına göre isim alır. Ateşleme, yakıt, soğutma, yağlama, şarj ve marş gibi yardımları yaparlar.
Radyatör
Su soğutma motorlarda soğutma suyuna depoluk eder, sistemde ısınan suyun soğumasına yardımcı olur.
Karbüratör
Motora gerekli olan benzin, hava karışımını şartlara-göre 1/15 (benzin – hava) oranında karıştıran elemandır. Emme manifoldunun üzerinde bulunur.
Hava Filtresi
Dışardan motor içerisine alınacak olan havayı temizleyip karbüratöre veya emme manifolduna gönderen parçadır.
Yağ Filtresi
Motor içerisinde dolaşarak kirlenen yağı temizleyen elemandır.
Manifoltlar (Emme – Egzoz ) Emme Manifoldu
Karbüratöre belli oranda karışmış olan benzin-hava karışımını veya havayı silindirlere dağıtır. Egzoz manifoldu, yanmış sonunda meydana gelen egzoz gazlarını toplayarak egzoz borusuna buradan da yanmış gazların dışarıya atılmasını sağlar.
Endüksiyon Bobini
Akümülatörden aldığı 12 voltluk doğru-akımı 15 – 25 bin volta yükselten elemandır.
Buji
Yanma odasına sıkıştırılmış bulunan yakıt – hava karışımını kıvılcımla ateşleyen elemanıdır.
Regülatör (Konjektör)
Şarj dinamosunun veya alternatörün Ürettiği akımı ayarlayan elamandır.
Yakıt Pompası (Yakıt Otomatiği)
Depodan aldığı yakıtı karbüratöre pompalayan elemandır.
Distribütör
Endüksiyon bobininden aldığı yüksek voltajı ateşlenme sırasına göre bujilere dağıtan elemandır.
Marş Motoru
Motora ilk hareketi veren elektrik motorudur.
Alternatör (Şarj Dinamosu)
Araç motoru çalıştığı sürece mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürür. Aracın elektrik ihtiyacını karşılar. Akümülatörü dolduran (şarj) eden elemandır.
Su Pompası (Devirdaim)
Radyatördeki soğutma suyunu motordaki su kanallarına pompalayan elemandır.
Enjeksiyon (Mazot) Pompası
Püskürtme sırasına göre enjektörlere mazot pompalayan elemandır.
Enjektör
Mazot pompasından gelen mazotu ısınmış havanın üzerine püskürten elemandır.
BENZİNLİ VE DİZEL MOTORLARIN ZAMANLARINA GÖRE KARŞILAŞTIRMASI
ZAMAN | BENZİNLİ MOTORLARDA | DİZEL MOTORLARDA |
Emme | Benzin – Hava karışımı silindire emilir | Sadece hava silindir içine emilir |
Sıkıştırma | Alınan karışım sıkıştırılır | Sadece hava sıkıştırılır ve sıkışan hava ısınır. |
Ateşleme | Buji vasıtasıyla yanma olur | Enjektörün motorin püskürtmesiyle yanma olur |
Egzoz | Egzoz subabı yanmış gazları tahliye eder | Egzoz subabı yanmış gazları tahliye eder |
Motorun Sabit Parçaları
Motor Bloğu
Piston, silindir, biyel kolu gibi motor parçalarının takıldığı motorun orta kısmıdır. Pistonlar, motor bloğundaki silindirlerde aşağı-yukarı yönlü hareket ederler.
Silindir Kapağı
Silindir kapağının görevi, silindirlerin üst tarafını kapatarak yanma odalarını oluşturmak ve motorun hareketli parçalarına yataklık etmektir. Motor bloğu ve silindir kapağı arasındaki sızdırmazlık aralarına conta konularak sağlanır.
Silindir kapakları yüksek basınç ve sıcaklığa dayanacak şekilde imal edilmektedir. Silindir kapağının üzerinde;
- emme ve egzoz sübapları
- eksantrik miller
- dizel motorlarda enjektörler
- benzinli motorlarda bujiler
- yakıtın çekilmesi ve atık gazların uzaklaştırılması için hava kanalları
bulunmaktadır.
Üst Kapak (Külbütör Kapağı)
Aracın kaputunu açtığımızda motora baktığımızda gördüğümüz kapaktır. Silindir kapağının üzerindeki sübapları ve külbütörü koruyan genelde sac malzemeden imal edilen ve üzerinde motora yağ doldurmaya yaran deliği de bulunan bir koruyucudur.
Emme Manifoldu
Yanma için gerekli olan havayı silindirlerin içine eşit olarak dağıtan parçadır.
Egzoz Manifoldu
Yanma zamanı sonunda ortaya çıkan gazların motordan uzaklaştırıldığı borudur.
Karter
Motorun alt kısmında bulunan yağ tankıdır. Karterde biriken motor yağı, yağ pompası vasıtası ile çekilir ve basınçlı olarak hareketli motor parçaları yağlanır.
Motorun Hareketli Parçaları
Piston
Yanma zamanında oluşan basıncın etkisiyle silindir içerisinde hareket eden parçadır. Üzerinde yağlamayı sağlayan yağ segmanı ve yanma odasının sızdırmazlığını sağlayan kompresyon segmanı bulunur.
Biyel Kolu
Piston ile krank mili arasındaki bağlantıyı sağlayan parçadır. Pistonun hareketi biyel aracılığı ile krank miline iletilir.
Krank Mili
Biyel kolundan gelen doğrusal hareketi dairesel harekete çeviren motor parçasıdır. Krank milinin dairesel hareketi volan dişlisine ve oradan da aktarma organlarına aktarılır.
Volan Dişlisi
Krank milinden gelen dönme hareketini kavrama ve vites kutusuna ileten parçadır.
Eksantrik Mil (Kam Mili)
Hareketini krank milinden alan ve zamanlama işlemi gören bir parçadır. Emme subabının ve egzoz subabının açılacağı zamanı belirler. Krank mili ile arasındaki bağlantı triger kayışı vasıtasıyla yapılır.
Emme Subabı (Emme Valfi)
Silindir kapağında bulunan bu parça, emme manifoldundan gelen havayı uygun zamanlarda açılarak yanma odasına gönderir.
Egzoz Subabı (Egzoz Valfi)
Yanma zamanı sonunda ortaya çıkan gazları uygun zamanda açılarak egzoz manifolduna gönderen parçadır.